İslamiyetten Önceki Türk Tarihi - 1

SLAMİYETTEN ÖNCEKİ TÜRK TARİHİ
 
TÜRK ADININ ANLAMI VE KÖKENİ
 Türk Adının anlamı:
1-      Güçlü, kuvvetli, kudretli,
2-     Doğan, türeyen, çoğalan, artan anlamlarına gelmektedir.           
*"Türk” kelimesi ilk defa siyasi ad olarak, Göktürk Devleti tarafından kullanılmıştır. Daha sonra Türk soyuna ait olan bütün toplulukları ifade eden milli bir ad olmuştur.
*Coğrafi bir ad olarak, ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır. Anadolu ise XII yüzyıldan itibaren Avrupalılarca Türkiye olarak anılmıştır.
*Hunlarla ilgili ilk tarihi belge ise MÖ 318 yılına ait bir Çin belgesidir (Kuzey Şansi Savaşı ve bunun sonunda imzalanan anlaşma belgesi).
TÜRKLERİN ANAYURDU
Türklerin ana yurdu Orta Asya'dır. Orta Asya; Altay-Sayan Dağları’nın kuzeybatısı, Tanrı Dağları’nın kuzeyi, Sibirya steplerinin güneyi ve Hazar Denizi’nin doğusu ile çevrili olan bölgedir.
ANAYURTTA KURULAN İLK UYGARLIKLAR
  • Anav Kültürü: MÖ 4500–1000 arası Türkistan’ın Başkenti Aşkabat yakınlarında ortaya çıkarılmıştır. Yapılan kazılarda dokuma parçaları, seramik ve süs eşyaları bulunmuştur.
  • Afanasyevo Kültürü: MÖ 3000–1700 de Altay-Sayan dağlarının kuzey batısında bulunmuştur. Türklerin en eski kültürüdür. Afanasyevo tolumu, avcı ve savaşçı bir toplumdu. Bu toplumun koyun ve at gibi hayvanları besledikleri bilinmektedir. Bu kültür Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur.
  • Andronova Kültürü: MÖ 1700–1200 yıllarında Altay-Tanrı dağları, Güney Sibirya ve Hazar Denizi’nin doğusuna kadar olan bölgede oluşmuş bir kültürdür. Orta Asya kültürleri içinde yayılma alanı en geniş olanıdır. Afanasyevo Kültürünün gelişmiş bir şekli olarak karşımıza çıkar. Bakırdan yapılanların yanında ilk defa tunçtan ve altından yapılmış eşyalara bu kültürde rastlanır.
  • Karasuk Kültürü: MÖ 1200–700 yılları arasında Yenisey’de bulunmuştur. Orta Asya uygarlığında demir, ilk olarak bu kültürde işlenmiştir. Karasuk kültürü mensupları yünlü dokumayı ve keçeden çadır yapmayı öğrenmişler ve üzeri çadırla örtülü, dört tekerlekli arabalar kullanmışlardır.
  •  
  • Tagar Kültürü: M.Ö.700–100 arası Abakan bölgesinde görülmüştür. Bu kültüre ait çok sayıda keskin hançer, ok uçları vb. eşyalar bulunmuştur.
GÖÇLERİN SEBEPLERİ
  1. Nüfusun hızla artması karşısında var olan geçim kaynaklarının yetersiz kalması.
  2. Orta Asya’nın iklim ve toprak koşulları yönünden tarıma elverişli olmaması.
  3. Türk boyları arasındaki siyasi mücadeleler ve bunun yol açtığı savaşlar.
  4. Yabancı devletlerin (Çin, Kitan, Moğol) baskıları.
  5. Salgın hayvan hastalıkları.
  6. Türklerin Cihan hâkimiyeti düşüncesi(Güneşin doğduğu yerden, battığı yere kadar her yeri fethetme arzusu)  
GÖÇ YÖNLERİ
  • Kuzeye Gidenler; Sibirya'ya
  • Doğuya Gidenler; Çin ve Uzakdoğu ülkelerine
  • Güneye Gidenler; Hindistan, Afganistan ve Çin'e
  • Batıya Gidenler; İki yol izlememişlerdir. Bir kısmı  
         Hazar Denizinin kuzeyinden Karadeniz'in kuzeyine ve Avrupa'ya; Diğer kısmı ise Hazar Denizinin güneyinden İran, Irak, Suriye, Mısır ve Anadolu’ya göç etmişlerdir.
GÖÇLERİN SONUÇLARI
  1. Orta Asya kültür ve Medeniyeti dünyanın değişik bölgelerine taşınmıştır.
  2. Asya ve Avrupa’nın siyasi ve kültürel yapısının değişmesine ve yeni topraklardaki yerli kavimlerin başka yerlere yayılmasını sağlamışlardır.
  3. Göç etmeyip, Orta Asya'da kalan Türkler, ilk Türk Devleti olan Asya Hun Devleti’ni kurmuşlardır.
  4. Göç eden Türkler gittikleri yerlerde yeni Türk Devletleri kurarlarken, oralardaki bazı devletleri de yıkmışlardır.
  5. Türk kültürü diğer kültürlerle etkileşim içine girmiştir.
İLK TÜRK DEVLETLERİ
İSKİTLER (SAKALAR)
Bilinen ilk Türk topluluğu İskit(Saka)’lerdir. Sakaların Türk olduğunu Alp Er Tunga destanı ve İskitlerden kalma sanat eserlerinden anlıyoruz MÖ. VII. yüzyılda batıya doğru göç ederek Karadeniz'in kuzeyinden Tuna nehrine kadar uzanan topraklara yerleştiler. Batı kaynakları bu topluluğa İskitler, İranlılar ise Sakalar adını vermişlerdir. Medler, Persler, Asurlular ve Urartularla savaşmışlardır. Anadolu, Suriye ve Mısır’a kadar akınlarda bulunmuşlardır. İskitlerin yönetici kesimi Türklerden meydana geliyordu. Yaşayış ve inanışları Türklerle aynıydı. En önemli edebiyat eserleri Alper TungaDestanı'dır. Alper Tunga’nın torunlarından olan Tomris ilk Türk kadın hükümdardır.
ASYA HUN DEVLETİ (BÜYÜK HUN DEVLETİ) (MÖ.220-MS.216)
Kutlu ülke Ötüken merkez olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kurulmuştur.
Kurulduğu tarih kesin olarak bilinmemektedir. Tarihte bilinen İlk Türk Devleti'dir.
Hunlar'a ait ilk belge MÖ 318 yılına ait Hun prensleri ile Çin arasında yapılan bir antlaşmadır.
Çin kaynakları Hunlar ve Hunlardan önceki Türklerden Hiung-nu diye bahsetmektedir.
Çinliler Türk akınlarına karşı koymak için Çin Seddi’ni yaptılar. (MÖ 214 yılında tamamlanan bu seddin uzunluğu 2450 km. olup, 7 ile 11 metre yüksekliğinde ve 7,5 metre genişliğindedir).      
Bilinen ilk hükümdarı Teoman (Tuman)’dır (M.Ö.220–209).    
Teoman'dan sonra yerine oğlu Mete Han geçmiştir (M.Ö.209–174). Asya Hun devleti Mete Han zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.Mete, Tunguzları ve Yüeçiler’i yendi. Çin üzerine seferler yaparak vergiye bağladı. İpek Yolunu ele geçirdi.
Mete Han’dan sonra yerine oğlu Ki-ok geçti (M.Ö.174–160). Çin ile ticari ilişkileri geliştirmek isteyen Ki-ok Çinli bir prenses ile evlendi. Bu durum Çin’in Hun devleti’nin iç işlerine karışmasını kolaylaştırmıştır.
Ki-ok’un ölümünden sonra başa Cün-Çin geçmiştir (M.Ö.160–126). Bu dönemde Çin Hun devletini içten yıkma faaliyetlerine hız vermiş, devlet zayıflamaya başlamış ve İpek Yolu hâkimiyeti Çinlilerin eline geçmiştir.
Karışıklıkların arttığı bir sırada Çin desteği ile Ho-han-yeh başa geçmiştir (M.Ö.58). Çin’in egemenliğine girmek isteyen Hohanyeh ile kardeşi Çiçi arasındaki mücadele sonunda Hun devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.(MÖ–58.)
Hohan-yeh yönetimindeki Doğu Hunları Çin’in egemenliğine girdi. Batı Hunları ise Çin tarafından ortadan kaldırıldı.
Çinin egemenliğinden kurtulan Doğu Hunları, MS 48 yılında Kuzey ve Güney Hunları olmak üzere ikiye ayrıldılar.
Çin hâkimiyetine giren Güney Hunları, kısa ömürlü de olsa devletler kurarak varlıklarını 216 yılına kadar devam ettirdiler, bağımsızlıklarını uzun süre devam ettiren Kuzey Hunları ise 156 yılında Sienpiler tarafından yıkıldı.  Batıya göç eden bu Kuzey Hunları kavimler göçünü başlattılar.  
Büyük Hun Devleti;
  • İç mücadeleler ve Çin’in entrikaları
  • İpek Yolunun elden çıkması
  • Prensler arasındaki taht kavgaları gibi nedenlerden yıkılmıştır.
Mete Han’ın Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi
  1. Türk soyundan olan bütün toplulukları kendi yönetimi altında toplamıştır.
  2. Tung-huların ısrarlı toprak istekleri karşısında “Toprak milletindir, onu kimse veremez” diyerek, ilk defa vatan ve millet sevgisini ortaya koymuştur.
  3. Türk devlet teşkilatı(İkili Teşkilat)’nın temelini atan kişidir.
  4. Askerlikteki “Onluk Sistemi” kuran kişidir.
  5. Çin’i mağlup etmesine rağmen kalabalık Çin nüfusunun içinde Türklerin yok olmaması için buraya yerleşmemiş ve Çin’i vergiye bağlama yoluna gitmiştir.
KAVİMLER GÖÇÜ (375)
     Batı Hunları Çin'in ve Doğu Hunları'nın baskısıyla Aral Gölü civarına göç etmişlerdi. Burada 200 sene hayatlarını sürdüren Batı Hunlarının nüfusları arttı. Toprakları yetersiz kalmaya başladı. Balamir önderliğinde Hun’lar 374 yılında Avrupa’ya doğru hareketlendiler. Karadeniz’in kuzeyinde ve Doğu Avrupa’da yaşayanbarbar kavimler (Vizigot, Ostrogot, Vandal, Germen, Gepit, Burgond) Hunların önünden kaçarak batıya doğru hareket ettiler ve bunun sonucunda birçok kavim birbirini iterek yer değiştirmek zorunda kaldı. İşte bu olaya “Kavimler Göçü” denir (375).
KAVİMLER GÖÇÜNÜN SONUÇLARI
  1. Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu olmak üzere ikiye ayrıldı.(395). Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında bu Germen kavimleri tarafından yıkıldı.
  2. Avrupa'nın etnik yapısı değişti. (Germen kavimlerinin Avrupa’daki yerli kavimlerle karışması sonucu yeni milletler ortaya çıktı.)
  3. Türkler Avrupa'da Batı Hun  (Avrupa Hun) Devleti'ni kurdular.
  4. İngiltere, Fransa gibi Avrupa devletlerinin temeli atıldı.
  5.  Merkezi krallıkların yıkılmasıyla feodalite (derebeylik) rejimi kuruldu. Skolâstik düşünce egemen oldu
  6. İlk çağ kapandı, Ortaçağ başladı.
  7. Avrupa, yüzyıla yakın bir süre karışıklık içinde kaldı.
  8. Germen kavimleri arasında Hıristiyanlık yayıldı, Kilise ve papalık güçlendi.
AVRUPA HUN (BATI HUN) DEVLETİ
     Kavimler göçünü başlatan Batı Hunları tarafından kurulmuştur. İlk hükümdarları Balamir, en önemli hükümdarları Attila’dır.
     Balamirden sonra Batı Hunlarının başına geçen Uldız, Roma İmparatorluğuna karşı akılcı bir siyaset izlemiştir. Hunların düşmanları Germen Kavimleri ile savaştığından, Batı Roma İmparatorluğu ile iyi geçinmiş, Doğu Roma'yı (Bizans) ise baskı altına almaya çalışmıştır.
     Attila Dönemi:
     Attila başlangıçta Uldız'ın siyasetini takip etmiş ve Bizans'ı baskı altına almak üzere Balkan seferleri düzenlemiştir. Bizans'ı Margus veAnatolyus antlaşmaları ile ağır ve vergilere bağlamıştır. Bizans'ı dize getiren Atilla daha sonra Batı Roma üzerine yönelmiştir.
     Attila’nın Roma Seferleri:
  1. Galya Seferi: Batı Roma Ordusuyla KATALON savaşını yaptı. Kesin sonuç alınamadı.(451)
  2. İtalya Seferi: Bir yıl sonra 452'de Attila ikinci sefere çıktı. Bu defa Roma ordusu Attila'nın karşısına çıkmaya cesaret edemedi. Romalılar Papayı Attila'ya elçi olarak gönderdiler. Papayla görüşen Attila Roma'ya girmekten vazgeçerek geri döndü.
     Attila'nın ölümünden sonra Avrupa Hun Devleti eski gücünü koruyamayarak dağıldı. Dağılma Sebepleri:
  • Attila’dan sonra başa geçenlerin yetersizliği.
  • İç karışıklıklar ve Germen kavimlerinin isyanı.
  • Hun nüfusunun azlığı.
     Avrupa Hunlarından bir kısmı Orta Asya’ya geri dönerken, diğerleri Avrupa’ya doğru yönelmiş Avarlara katılarak Avrupa’ya geldiler. Avarlara katılan Hunlar, Bulgar ve Macar Devletlerinin kurulmasında etkili oldular.
I. GÖKTÜRK DEVLETİ(552–630)
      552 yılında Bumin Kağan tarafından Orta Asya'daki Avar hâkimiyetine son verilerek kuruldu. Başkenti Ötügen'dir. Göktürklerin ilk hükümdarı Bumin Kağan’dır.
     Devlet geleneklere göre ikiye ayrıldı: Doğuyu yöneten Bumin Kağan ülkenin batı bölgesini kardeşi İstemi Yağbu’ya bıraktı.
     İstemi Yabgu, İpek Yo­lunu elinde tutabilmek için Akhunlar’a karşı Sasanilerle anlaştı. Akhun toprakları Göktürk’lerle Sasaniler arasında payla­şıldı. Sasaniler‘in İpek Yolunu ele geçirebilmek için Akhun topraklarının tümünü ele geçirmeye çalışması üzerine İstemi Yabgu, Bizans ile anlaşarak Sasanilerle savaştı. Bunun sonucunda Sasaniler İpek yolu üzerindeki engelleyici tavrına son vermek zorunda kaldı ve İpek Yolu ticareti yeniden işlerlik kazandı.
     Göktürk Devleti’nin İkiye Ayrılması ve Yıkılması:
     Bumin Kağan'dan sonra yerine sırasıyla oğlu Ko-Lo, Mukan (En parlak devir), Tapo ve İşbara geçti. Bu süre içinde Batı Yabgusu İstemi Yabgu daima doğudaki hakana bağlı kaldı. Ancak İstemi Yabgu'nun ölümünden sonra yerine geçen oğlu Tardu aynı itaati göstermedi. Çin'in kışkırtması ile I. Göktürk Devleti Batı ve Doğu Göktürk Devleti olarak ikiye ayrıldı (582). 
     Doğu Göktürk Devleti 630 yılında Çin egemenliği altına girdi. Varlıklarını bir süre daha devam ettiren Batı Göktürk Devleti ise iç karışıklıklar nedeniyle zayıflayarak 659 yılında Çin hâkimiyeti altına girdiler.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ)  (682–744)
   I. Göktürk devletinin parçalanıp yıkılmasıyla, Çinin egemenliğinde yaşayan Türkler, 50 yıl süren bir esaret dönemi yaşadılar. Bu süre içinde defalarca Çine karşı ayaklandılar. Ancak başarılı olamadılar.
   682 Yılında Kutluk Kağan'ın başlattığı ayaklanma başarılı oldu. Türkler Çinlileri topraklarından atarak yeniden bağımsızlıklarına kavuştular (682). II. Göktürk Devleti'ne kurucusundan dolayı Kutluk Devleti de denir. Kutluk Kağan 682–687 yılları arasında Çin’e kırk altı akın düzenleyerek Çin’i etkisiz hale getirerek doğudaki bütün Türk boylarını yönetimi altında topladı.
   II. Göktürk Devleti en parlak devrini Bilge Kağan zamanında yaşamıştır. Bilge Kağan ülkeyi kardeşi Kültigin ve veziri Tonyukuk ile yönetmiştir. Bilge Kağan'dan sonra zayıflayan Devlet; Karluk, Basmil ve Uygur Türkleri tarafından 744 yılında yıkılmıştır.
Göktürk Devleti’nin Türk Tarihindeki Önemi:
  1. Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk Devleti'dir.
  2. Gelişmiş bir yazı (Göktürkçe) ve takvim (12 Hayvanlı Türk Takvimi) kullanmışlardır.
  3. Orhun Anıtlarını dikerek (II. Göktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını oluşturmuşlardır.
  4. Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yaşanmıştır.
  5. Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte ikinci defa tek bayrak altında toplamayı başarmışlardır (Sibirya’daki Yakut Türkleri ve batıdaki Bulgarlar dışında).
  6. İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletleri içinde en geniş sınırlara sahip ve en güçlü olanıdır.
  7. Batı Türkistan’ın Türkleşmesini sağlamışlardır.
  8. Kendisinden sonra gelen Türk devletlerine her türlü imkânsızlık içinde dahi bağımsızlıklarını elde etme ve koruma ilhamı vermişlerdir.
UYGUR DEVLETİ (Orhun Uygur Devleti) (745–840)      
     Karluk ve Basmiller'le birleşerek II. Göktürk Devletini yıkan Uygurlar Orhun bölgesinde Uygur Devleti'ni kurdular.(745)
     Kurucuları Kutluk Bilge Kül Kağan, merkezleri Ordubalık (Karabalgasun)'dur.
     Bilge Kül Kağan'dan sonra Moyen Çur başa geçmiş, onun döneminde Müslüman Araplar (Abbasiler) ile Çinliler arasında Talas Savaşı yaşandığından, Abbasilere yenilen Çinliler güç kaybına uğramışlardı. Bu durumdan yararlanan Uygurlar Çinin Tarım havzasını ele geçirdiler. Moyen Çur'dan sonra başa Böğü Kağan geçti.
     Bu devirde Uygur Türkleri ile Çin arasında iyi ilişkiler kuruldu, ticaret gelişti. Bögü Kağan Çine yardım amacıyla Tibet Seferine çıktı. Bögü Kağan Tibet seferi sırasında iki Mani (Maniheizm) rahibini yanına alarak ülkesine geri döndü. Bu rahipler Uygur Türkleri arasında Mani dininin yayılmasına sebep oldular. Ayrıca Türkler arasında Budizm'de yayılmaya başladı. Mani Dini, avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir dindir.
     Mani Dininin Uygurlar üzerindeki Etkileri:
1-     Uygurlar Savaşçılıklarını kaybettiler.
2-     Yerleşik hayata geçtiler. (Türklerde ilk defa yerleşik hayata Uygurlar geçmiştir.)
3-     Yerleşik hayata geçmeleriyle Uygurlar ticaret, bilim, sanat ve edebiyat gibi birçok alanda geliştiler.
    840 yılında bir başka Türk kavmi olan Kırgızlar Uygur Devletine son verdiler. Kırgızların Orhun Bölgesinden kovmalarıyla Uygurlar, Kansu ve Turfan bölgelerine göç etmek zorunda kaldılar.
Turfan ( Doğu Türkistan) Uygur Devleti:
 Kırgızlar tarafından kovulan Uygurların bir kısmı Turfan Bölgesi'ne gelerek, burada yeni bir devlet kurdular. Bu devletleri de Moğollar tarafından 1209'de yıkıldı. Doğu Türkistan Uygurları günümüzde Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşamaktadır.
Kansu (Sarı Uygur) Devleti:
   Kırgızlardan kaçarak Kansu Bölgesi'ne gelen Uygurlar tarafından kurulan bu devlete Sarı Uygur Devleti de denilmektedir. Askeri yönden bir varlık gösteremeyen Kansu Uygurları, daha çok Çin ile ticari ilişkilerde bulundular. Kansu Uygurları önce Kitanların, daha sonra Tangutların, son olarak da 1226 yılında Moğolların egemenliği altına girdiler. Günümüzde Çin’in Kuzey bölgelerinde yaşamaktadırlar.
 
Uygurlarla İlgili Diğer Önemli Hususlar
  1. Uygurlar Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. Bunun sonucunda Türk tarihinde ilk defa şehir ve köyler kurarak, mimari eserler vermişlerdir.
  2. 18 harfli Uygur Alfabesini oluşturarak kullanmışlardır.
  3. Moğolların egemenliği altına girmelerine rağmen, medeniyette onlardan daha ilerde olmalarından dolayı, onları devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilemişlerdir.
  4. Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynamışlardır. (Özbek ve Çağatay Türkleri)
  5. Çok çabuk din değiştirerek çeşitli inançları benimsemişlerdir.
  6. Türk devletleri arasında ilk kez kâğıt ve matbaayı kullanmışlardır.
  7. Kanallar açarak modern tarım faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol