İslamiyetten Önceki Türk Tarihi - 2
KARADENİZ'İN KUZEYİNDE KURULAN VE AVRUPA'YA YÜRÜYEN TÜRK TOPLULUK VE DEVLETLERİ
Bunlar Avrupa Hunları, Sabirler, Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Macarlar, Peçenekler, Kumanlar (Kıpçaklar) ve Oğuzlar (Uzlar)'dır.
AVARLAR
552 yılında Orta Asya'daki Avar İmparatorluğuna Göktürkler son verince, batıya doğru ilerleyerek Romanya'ya giren Avarlar merkezi Macaristan olan yeni devletlerini kurdular (562).
Çin kaynakları Avarlara, Juan- Juan demektedir.
619 yılında tek başına, 626 yılında da Sasanilerle ortaklaşa İstanbul'u kuşattılar. Her iki kuşatmanın da başarısız olması, Avarların zayıflamasına neden oldu. 805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar.
Avrupa’da egemenliklerini kaybeden ve Hıristiyanlığı kabul eden Avarlar, zamanla yerli kavimler arasında milli kimliklerini kaybederek Slavlaştılar.
Ø Slav topluluklarının göç etmesine neden olarak, bunların doğu Avrupa ve Balkanlara inmesini sağladılar. Böylece Balkanların Slavlaşmasında etkili oldular. Basit bir kabile hayatı yaşayan Slavların ve Rusların devlet kuran bir topluluk haline gelinmesini sağladılar.
BULGARLAR
Batı Hunları ve Ogur Türklerinin karışmasıyla ortaya çıkan Türk topluluğunaBulgar denir. (Bulgar kelimesi karışmak anlamındadır)
Karadeniz'in kuzeyinde Göktürk Devletinin yıkılmasıyla Büyük Bulgarya Devletikuruldu. Ancak kurucusu Kubrat'ın ölümüyle Hazarlar tarafından yıkıldı. Bulgarların bir kısmı Tuna nehri, bir kısmı da Volga nehri kıyılarına göç etmek zorunda kaldı.
Tuna Bulgar Devleti:Büyük Bulgarya Devleti'nin yıkılmasından sonra Tuna boylarına (Bugünkü Bulgaristan) göç eden Bulgar Türkleri burada Tuna Bulgar Devletini kurdular.
Kurum Han zamanında İstanbul’u kuşattılar. ( Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan 2. Türk kavmidir).
Bu bölgedeki halkın çoğu Slav olduğu için Türkler zamanla Slavlaşmaya başladılar.Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul ettiler.
- Daha sonra ortaya çıkan bugünkü Bulgaristan Devleti Türk değil Slav devletidir.
- Bugünkü Bulgaristan'da yaşayan Türkler, Osmanlılar zamanında balkanlara yerleştirilen Türklerdir.
Kama Bulgar Devleti: Büyük Bulgarya Devletinin yıkılmasından sonra Volga=İtil kıyılarına giden Bulgarlar burada Kama Bulgar Devletini kurdular.
* Hükümdarları Almış Han zamanında(X. yüzyıl) Müslüman oldular.
* 1236'da Moğolların egemenliğine girdiler. Altın Orda Devletinin parçalanmasıyla kurulan Kazan Hanlığı’nın esas kitlesini oluşturdular. (Kama Bulgarlarına bugün Kazan Türkleri denilir.)
HAZARLAR
Kuzey Karadeniz ve Kafkaslar arasındaki bölgede Göktürk Devletinin yıkılmasıyla 7. yy. Hazar Devleti kuruldu.
Ticarette geliştiler.
Hazar yöneticileri Museviliği benimsediler. Halk arasında Hıristiyanlık ve Müslümanlık yayılmıştı. Hazarlar ülkelerinde farklı dinleri içinde bulundurduklarından yüksek bir hoşgörü vardı.
956 yılında Rus saldırıları sonucunda yıkılmıştır.
- Müslümanlarla mücadele ederek, İslamiyet’in Rusya’ya girmesini geciktirmişlerdir.
- Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk devletidir.
- Macar Devleti’nin gerçek kurucuları durumundadırlar.
- Doğu Avrupa tarihinde önemli rol oynamış büyük Türk devletidir.
- Bizans’a yardım ederek, Anadolu’yu muhtemel bir Sasani istilasından kurtarmışlardır.
- Günümüzdeki “Hazar Denizi” adını bu Türk devletinden almıştır.
MACARLAR
Fin Ugor kavmi ile Ogur Türklerinin karışmasıyla Macar kavmi ortaya çıkmıştır.
896 yılında kendi adlarını verdikleri Macaristan’a gelerek devletlerini kurdular.
X. yüzyılda Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimsediler. (Bundan sonra Türklük özelliklerini kaybetmeye başladılar.)
- Almanların (Germenlerin) doğuya doğru yayılmasını engelleyerek, Balkan topluluklarının (Slavların) Germenleşmesini önlediler.
- Slav toplulukları arasına girerek onların birleşmesini önlediler.
PEÇENEKLER
Göktürklere bağlı olarak yaşayan Peçenekler, Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra, Karadeniz'in kuzeyinde Don ve Dinyeper nehirleri arasındaki bölgeye gelerek yerleştiler.
Kiev Prensliğini yenerek, Rusların Karadeniz'e inmelerini engellediler.
1071 Malazgirt Savaşına Bizans ordusu içinde ücretli asker olarak katıldılar. Ancak Selçukluların kendileri gibi Türk olduklarını anlayınca Selçuklu ordusu saflarına katıldılar.
Edirne ve Trakya'nın Marmara kıyılarına kadar olan toprakları Bizans'tan aldılar.
İzmir Beyi Çaka Bey Peçeneklerle temas kurdu. Buna göre Çaka Bey Peçeneklerle birlik olarak Anadolu ve Rumeli'den İstanbul'u kuşatmak istiyordu. Ancak Bizans kurnaz bir politikayla, yine bir Türk topluluğu olan Kumanları Peçenekler üzerine saldırtarak, Peçeneklerin dağılmasına sebep olmuştur (1091).
- Yaklaşık üç asır Doğu Avrupa’yı etkileyen Peçenekler yerleşik bir devlet kuramamışlardır.
- Peçeneklerin Bizans ile mücadelesi ve her iki taraf arasındaki savaşlar, Anadolu’nun Selçuklular tarafından fethini kolaylaştırmıştır.
KUMANLAR (KIPÇAKLAR)
Batı Göktürk topluluklarından olan Kumanlar, Balkaş Gölü ve İrtiş nehri civarlarında yaşarken, Karahitaylar’ın baskısı sonucu Volga'yı aşarak Avrupa'ya ve Balkanlara gelerek yerleşmişlerdir. 1239 yılında Altın Orda Devleti tarafından ortadan kaldırılmıştır. Kıpçakların bir kısmı Macaristan’a, bir kısmı da Balkanlara göç etmişlerdir. Kumanlarla birlikte Orta Asya’dan Avrupa’ya yapılan Türk göçleri sona ermiştir (Kumanlarla birlikte bu göçler sona ermiştir).
- Kıpçakların Karadeniz'in kuzeyinde hâkim oldukları topraklara Kıpçak Bozkırları denilmektedir.
- Macaristan'a giden Kıpçaklar Romen devletinin kurulmasında etkili olmuşlardır.
- Kıpçakların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler Dede Korkut Hikâyeleri’ninortaya çıkmasına sebep olmuştur.
- Codex Cumanİcus (Kodeks Kumanikus); Kıpçak Türk şivesi ile yazılan Latin, Fars ve Kuman dilleri üzerine yazılmış bir sözlüktür.
UZLAR (OĞUZLAR)
Tarihte Türk Milletinin siyasi, kültür ve medeniyet alanında en büyük rolü oynayan koludur.
Oğuzlara; Bizanslılar Uz, Ruslar Torki veya Tork, Araplar Guz demişlerdir.
Oğuz kelimesi, boy anlamına gelen “ok” ile çoğul eki olan “uz”un birleşmesinden meydana gelmiş olup boylar demektir.
Oğuzlar 24 boydan meydana gelmektedir.
Hazar denizinin kuzeyinden bir kolu Uz adı ile Avrupa ve Balkanlara göç etti. Balkanlara gelen Uzlar Bizans ordusunu ve Bulgarları yendi. Ancak Peçenek akınları, soğuklar, salgın hastalıklar yüzünden dağılıp yok oldular.
Oğuzların kalabalık olan asıl grubu ise güneye inerek İslamiyet’i kabul ettiler. Bu Müslüman olan Oğuzlar; Büyük Selçuklu Devleti, Selçuklu Devletleri, Atabeylikler, Anadolu Selçuklu Devleti, Anadolu Beylikleri, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Safeviler, Osmanlılar, Türkmenistan Cumhuriyeti ile T.C. Devleti’ni kurmuşlardır.
Ø Uzların bir kısmı Malazgirt Savaşı sırasında Bizans Ordusu saflarından, Selçuklu Ordusu saflarına geçerek bu savaşın kazanılmasında etkili oldular.
KARADENİZ'İN KUZEYİNDEN AVRUPAYA YAPILAN TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI
Avrupa Hunları, Bulgar, Avar, Macar, Peçenek, Kuman ve Uz Türklerinin Avrupa'ya yaptığı göçler olumlu sonuçlar getirmedi. Bu Türkler Avrupa'daki diğer halklar arasında silinip gittiler. Bunun sebepleri;
1. Hıristiyanlık dinine girmeleri, onların Türklük özelliklerini kaybetmelerine neden oldu.
2. Anayurttan gelen göçlerle beslenemediler, bu yüzden kalabalık Slav toplulukları içinde milli benliklerini kaybederek eridiler.
|
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI
|
AKHUNLAR (EFTALİT) DEVLETİ
Hun soyundan gelmektedirler. Afganistan'ın batısında MS.350 yıllarında kurulan bu Türk Devleti Heftal isimli hükümdarından dolayı Eftalit Devleti diye de anılır.
* Akhunlar Sasani Devletinde başlayan Mazdek İsyanı'nı bastırmakta etkili oldular.
Mazdek: Sasani Devletinde yaşayan Mazdek, kadın ve servetin ortak olması durumunda her türlü huzursuzluğun ortadan kalkacağını savunan bir kişiydi.
* Göktürk Devleti'nin Batı Bölgelerini idare eden İstemi Yabğu ipek yoluna egemen olmak için, Sasanilerle ortak hareket ederek Akhun Devleti'nin yıkılmasını sağladı. Akhun Devleti'nin toprakları Sasani ve Göktürk devleti arasında paylaşıldı (557).
BAŞKIRTLAR(BAŞKURTLAR)
X. yüzyılda İtil(Volga) nehri civarında oturmakta idiler. Moğol istilası sırasında Moğol egemenliğine girdiler.
SABARLAR (SİBİRLER=SABİRLER)
Önceleri Hun devletinin egemenliğinde yaşayan Sibirler, VI. yüzyıl başlarında Avarların baskısıyla batıya göç ederek Ural dağlarının güney doğusuna yerleştiler.
- Sasanilerle anlaşarak, Bizans'a karşı savaştılar. Anadolu'ya akınlar yaptılar.
- Bugünkü Sibirya adı Sibir Türklerinden gelir.
- Avarlara yenilince (558) Hazar Türklerine karışarak Hazar Devletinin asıl kitlesini oluşturdular.
TÜRGEŞ DEVLETİ
I. Göktürk Devletine bağlı olan Türgişler 630 yılında Göktürk devletinin yıkılmasıyla serbest kaldılar. Baga Tarkan Türgiş Devleti'ni kurdu. II. Göktürk devletinin kurulmasıyla yeniden Göktürk egemenliğine girdiler. II. Göktürklerin son dönemlerinde yeniden serbest kalan Türgişlerin başına Su-lu Kağan geçti. Su-lu Kağan Emevilere karşı mücadele etti.
766 yılında Türgiş Devletine Karluklar son verdi.
- Göktürk devleti’nin yıkılmasıyla dağınık bir durumda yaşayan Türk kabileleri bir araya getirip onları idare etmişlerdir.
- Fetih hareketlerinde bulunan Emevilerle mücadele ederek Orta Asya Türklerinin, Arapların egemenliği altına girmesini önlemişlerdir.
- Oğuz topluluklarının batıya yönelmelerinde etkili olmuşlardır.
- Türk halkının şehir hayatını benimsemelerinde etkili olmuşlardır.
- Baga Tarkan, kendi adına para bastırarak kullanmıştır.
KARLUKLAR
II. Göktürk Devletinin yıkılmasında Basmil ve Uygurlar'la birleşerek rol oynadılar.
- Talas savaşında Çin'e karşı Arapları destekleyerek Orta Asya’nın Çinlileşmesini engelleyerek, İslamiyet’in yayılmasını kolaylaştırdılar.
- İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur.
- İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlı Devleti’'nin kurulmasında etkili oldular.
- İslamiyet’in diğer Türk toplulukları arasında yayılmasını sağladılar.
KIRGIZLAR
840 Yılında Ötügen'i alarak Uygur Devletine son verdiler.
1207 yılında Cengiz Han tarafından yıkılmıştır.
Daha sonra Rusların egemenliğine girmişlerdir.
1916'da Ruslara karşı Milli İsyan adı verilen bir ayaklanma başlatmışlar, ancak Rus Çarı tarafından ağır bir şekilde cezalandırılmışlardır.
1936'da Sovyetler birliğinin 15 Cumhuriyetinden biri olmuşlar, 1991'de Sovyet Rusya'nın dağılmasıyla Bağımsız Kırgızistan Devleti kurulmuştur. Başkenti Bişkek'tir.
KİMEKLER
Batı Göktürk topluluklarındandır. İrtiş ırmağı civarında yaşıyorlardı. XI. yüzyıla doğru diğer Türk topluluklarıyla kaynaşarak, yok oldular.