Cemiyetler

 CEMİYETLER

A. ZARARLI CEMİYETLER

1.Azınlıkların kurduğu cemiyetler

Osmanlı Devletinde yaşayan azınlıklar (Ermeni, Rum ve Yahudiler) tarafından kurulan cemiyetlerdir.

Mavri Mira: Rumlar tarafından kurulan bu cemiyet Bizans Devletini kurmayı amaçlamıştır(Megalo İdea). İstanbul’daki Rum patrikhanesi ve Yunan hükümetinden yardım görmüştür.

Pontus Rum Cemiyeti: Doğu Karadeniz’de Pontus Rum Devleti kurmayı amaçlayan bu cemiyet Rum patrikhanesine bağlıydı.

Kordos Cemiyeti: Rumlar tarafından kurulan bu cemiyetin amacı İstanbul, Trakya, Trabzon, Marmara kıyıları ve İzmir yöresinde düzeni bozup, Yunanistan’dan getirdikleri Rumları Anadolu’nun değişik yerlerine yerleştirerek Rum nüfusunu arttırmaktı.

Etniki Eterya Cemiyeti:  Batı Anadolu’da Yunan işgaline destek verip Yunanlıların ilerlemesine ve yeni yerler işgal etmesine öncülük etmişlerdir.

Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri: Ermeniler tarafından kurulan bu cemiyet Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurmayı amaçlamıştır. Ermeni patriği Zevan Efendi tarafından desteklenmiştir.

Musevi (Alyans-İsrailit-Makabi) Cemiyeti:  Museviler tarafından kurulan bu cemiyetin amacı, Osmanlı Devleti’nin dağılması durumunda bir Yahudi Devleti kurmaktı

Not:Trakya’daki Türk direnişini kırmak amacıyla Rumlar tarafından Yunan Komitesi ve Trakya Komitesi adlı cemiyetler kurulmuştur.

     Azınlık Cemiyetlerinin Ortak Özellikleri:

Osmanlı Devleti’ndeki güvenliği bozarak, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesine ortam hazırlamışlardır.

İtilaf devletleri tarafından kışkırtılmış ve desteklenmişlerdir.

Osmanlı Devleti’nin parçalanması için faaliyet göstermişlerdir.

Yaptıkları çalışmalarla Türk topraklarının işgalini kolaylaştırmışlardır.

Cemiyetlerin kurulmasında ve çalışmalarında Ermeni ve Rum patrikhaneleri ile Musevi hahamhanesi etkili olmuşlardır.

Çete faaliyetleriyle halkımızı zor duruma düşürmüşlerdir.

Bağımsız devlet kurmayı amaçlamışlardır.

Megalo İdea: Yunanca büyük ülkü anlamına gelmektedir. Bütün Yunanlıları bir araya toplayarak eski Bizans İmparatorluğu’nu yeniden kurma düşünce ve hareketidir.

2.Türklerin Kurduğu Milli Varlığa Düşman Cemiyetler:

İşgalci devletlere yardım etmek ve desteklemek amacıyla Türkler tarafından kurulan cemiyetlerdir.

Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Ülkenin kurtuluşunu padişah ve halifeye bağlı kalmakla mümkün olabileceğini savunmuşlardır.

Teali-i İslam Cemiyeti: Ülkenin kurtuluşunun halifeye ve İslam birliğine sıkı sıkıya bağlı kalmakla mümkün olabileceğini savunmuşlardır.

Kürt Teali Cemiyeti: İngilizlerin yardımlarıyla İstanbul merkezli kurulan bu cemiyetin amacı Doğu Anadolu’da bağımsız Kürt Devleti kurmaktı.

Hürriyet ve itilaf Fırkası: İttihat ve Terakki Fırkasına karşı kurulmuş olan bu fırka, Milli Mücadele hareketini İttihatçıların bir hareketi olarak görmüş, bu nedenle milli mücadele hareketinin karşısında yer almış ve ayaklanmalarda kışkırtıcı rol oynamışlardır.

İngiliz Muhipler Cemiyeti: İstanbul’da kurulan bu cemiyet, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünün ancak İngiliz himayesinde sağlanacağını savunmuşlardır.

Wilson Prensipleri Cemiyeti: Bir grup aydın tarafından İstanbul’da kurulan bu cemiyet, kurtuluşun ancak Amerikan mandası altına girerek sağlanabileceğini savunmuşlardır.

       Milli Varlığa Düşman Cemiyetlerin Ortak Özellikleri:

Emperyalist devletlerin çıkarlarına hizmet etmişler, ülkenin işgalini kolaylaştırmışlardır.

İç ayaklanmalara sebep olmuşlar, ulusal kurtuluşu belli bir süre engellemişlerdir.

Kendi çıkarlarını millet çıkarlarından üstün görmüşler, Türk Milleti’nin öz gücüne ve bağımsızlık yaşama tutkusuna inanmamışlardır.

Mandacı olanlar, bağımsızlığın mandacılıkla sağlanacağı gibi bir görüş savunmuşlardır.

Ulusal birlik ve bilinci parçalamaya çalışmışlardır

“Ulusal Egemenlik” kavramına inanmamışlar, bir kısmı saltanat ve halifeliğin etkisinde kalan bir görüşle bağımsızlık, özgürlük, sosyal adalet ve ulusal devlet anlayışına karşı çıkmışlardır.

 B. YARARLI CEMİYETLER

Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra yurdumuz düşmanlar tarafından işgal edilmeye başlamıştı. Türk Milleti bu durum karşısında bölgesel direnme cemiyetleri kurarak işgallere karşı tepkisini ortaya koymuştur. Bu cemiyetler Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleridir.

Trakya Paşaeli Cemiyeti:  Merkezi Edirne’de bulunan bu cemiyetin amacı Yunanistan’ın Trakya’yı ele geçirmesine engel olmaktı.

İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: İzmir’de kuruldu. Bu cemiyetin amacı Ege Bölgesinin Türklere ait olduğunu dünya kamuoyuna duyurmak, gerekirse silahla karşılık vermekti.

Redd-i İlhak Cemiyeti: İzmir’in Yunanistan tarafından işgal edilmesini (ilhakını) önlemek amacıyla kuruldu.

Kilikyalılar Cemiyeti: Merkezi İstanbul’da bulunan bu cemiyet Adana ve çevresini (Çukurova) işgalci devletlere ve Ermeni çetelerine karşı müdafaa etmek amacıyla kuruldu.

Şark-ı Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti): Merkezi İstanbul’da bulunan bu cemiyet daha sonra Erzurum ve bazı doğu illerinde şubeler açtı. Amacı; Doğu Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasını engellemekti (Erzurum Kongresi bu cemiyet tarafından toplanmıştır).

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti: Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devletinin kurulmasını önlemek amacıyla kuruldu.

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti:5 Kasım 1919’da Sivas’ta kurulan bu cemiyet, memleketin bütünlük ve istiklalini müdafaa uğrunda bütün Anadolu’nun birliği için çalışmalar yapmış, vatan savunmasında kadınların da üzerine büyük görevler düştüğünü belirterek kadınların görevlerini yerine getirmeye hazır olduklarını vurgulamıştır.

Milli Müdafaa Gurubu (Mim Mim Grubu): İstanbul’da bulunan milliyetçi gizli örgütlerin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir gruptur. Düşman arasına soktuğu ajanları aracılığıyla gizli haberleri toplamak, Anadolu’ya silah, cephane yollamak ve İstanbul’dan Anadolu’ya subay, aydın ve sivilleri gizlice kaçırmak ve baskınlar tertiplemek gibi işleri yürütüyordu.

Milli Kongre Cemiyeti:  İstanbul’da kuruldu. Diğer cemiyetlerden farkı Türk Milletinin haklarını basın yayın yoluyla dünyaya duyurmaktı. (Diğer cemiyetler silahlı saldırıyı öngörürken Milli Kongre Cemiyeti sadece basın yayın yolunu öngörmüştür. Diğer cemiyetler bölgesel faaliyet gösterirken bu cemiyet ulusal alanda faaliyet göstermiştir.

Not:   İstanbul Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Karakol Cemiyeti, Rodos ve İstanköy Adaları Müdafaa-i Hukuk-u İslamiye cemiyeti, Heyeti Milliye Teşkilatı, Balıkesir Harekati Milliye ve Reddi İlhak Cemiyeti ve Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkat-i Milliyesi (Güney Batı Kafkasya Geçici Milli Cemiyeti) vb birçok milli cemiyette kurulmuştur.

    Milli Cemiyetlerin Ortak Özellikleri:

Cemiyetlerin oluşumunda egemen düşünce Türklük (Milliyetçilik) duygusudur.

Bölgesel faaliyet göstermişlerdir.

Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesine katkıda bulunmuşlardır.

Yeni bir Türk Devleti kurma amacı taşımamışlardır (Trakya-Paşaeli Cemiyeti hariç).

İstanbul’a karşı veya bağlı değillerdir.

Azınlıkların ve işgalcilerin çalışma ve isteklerine bir tepki olarak kendiliğinden oluşmuşlardır.

İşgalci devletleri belli bir süre oyalamışlardır.

Genellikle basın-yayın yoluyla mücadele etmişlerdir (Bunun yetersizliğini gördükten sonra silahlı direnişe geçmişlerdir).

Sivas Kongresi’yle birleştirilmişlerdir(Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ).