Yükseliş Dönemi-3

Yeniçağda Avrupa’da bilim ve teknik Alanında Gelişmeler

Barutun ateşli silahlarda kullanılması:

Tarihte ilk kez Çinlilerin kullandığı barut Türk-İslam dünyası sayesinde, haçlı seferleri ile Avrupa tarafından tanınmıştır. Avrupa’da top ilk kez yüzyıl savaşları sırasında İngilizler tarafından kullanıldı.(1337-1453) Osmanlı devleti ise I. Kosova savaşı sırasında (1389) ilk kez topu kullandı. En etkin biçimde ise İstanbul’un fethinde kullanıldı. Avrupalılar bu büyük topları taklit ederek yıkılması imkânsız görülen birçok şatoyu ortadan kaldırdılar. Bunun sonuçları:

1.   Büyük derebeylikler yıkıldı.

2.   Mutlak krallıklar güçlendi.

3.   Avrupa’nın siyasi yapısında büyük değişme oldu.

4.   Barutun ateşli silahlarda kullanılması daha çok kralların işine yaramıştır.

        Pusulanın Avrupa’da kullanılması:

Yine ilk kez Çinlilerin kullandığı pusula daha çok Arap tüccarlar tarafından Avrupa’ya tanıtılmıştır. Haçlı seferleri sırasında kullanımı yaygınlaşmaya başlayan pusula sayesinde daha önce açık denizlere açılmaya cesaret edemeyen denizciler cesaretlendiler. Kristof Kolomb’un sapma açısı üzerinde yaptığı değişiklik sayesinde denizciler daha güvenli yolculuk yapmaya başladılar. Özellikle okyanus kıyısındaki Portekiz ve İspanyolların denize dayanıklı gemiler yapması sayesinde coğrafi keşiflerin önü açıldı.

        Kâğıt ve matbaanın kullanılması:

İlk kez Çinlilerin kullandığı kâğıt Türkler ve Müslümanlar tarafından Avrupa’ya tanıtıldı. Bugünkü tekniğe çok benzeyen matbaa ilk kez Almanya’da Jan Gutenberg tarafından 1540’da yapıldı.

Sonuçları:

1. Bilim ve teknik alanında buluşlar daha hızlı yayılmaya başladı.
2. Çok sayıda kitap basıldı.
3. Okuma yazma bilmek ayrıcalık olmaktan çıktı.
4. Hümanizm, Rönesans ve Reformun oluşmasına zemin hazırladı. 

 XV. yüzyılın son yarısından XVI: yüzyılın sonuna kadar süren Avrupalılar tarafından yeni kıtaların bulunmasına coğrafi keşifler denir.

XV ve XVI. Yy. sonra yapılan yolculuklar ile dünyanın bilinmeyen yönleri daha çıkmış, yeni suyolları bulunmuştur. Bu gelişmeler Avrupa’nın cehresini değiştirmiştir.

Coğrafi Keşifleri Sebepleri:

1. Pusulanın Avrupalılar tarafından kullanılmaya başlaması.
2. Coğrafya bilgisinin artması
3. Hristiyanlığı yayma düşüncesi
4. Zengin doğunun Avrupayı çekmesi
5. İpek ve baharat yollarının Müslümanların eline geçmesi
6. Atlas okyanusu kıyısındaki devletlerin yeni ticaret yolları bulma isteği
7. Cesur gemicilerin yetişmesi

Keşifler

• Endülüs Emevi devletinin İspanyollar tarafından yıkılması ile bilimsel çalışmalar ellerine geçti. Bu kaynaklardan yararlanan Kristof Kolomb dünyanın yuvarlaklığını ispatlamaya çalıştı. Hindistan’a gitmek için batıya hareket eden Kolomb Amerika kıtasına ulaştı.(1492) Fakat burayı Hindistan sandı.1507 yılında aslen İtalyan olan Amerika Vespuçi bu toprakların yeni bir kıta olduğunu ispatladı. Bu yeni kıtaya Amerika adı verildi.
• Ticaret amacıyla Afrika’nın batı sahillerini dolaşan Bartelmi Diaz, pusulanında yardımı ile 1487’de “Ümit burnunu” keşfetti.
• Vasko dö Gama Hindistan’a ümit burnunu dolaşarak ulaştı. Böylece Hint ticaret yolu değişti. Hint denizinde İspanyollar ve Portekizlilerle uğraşabilecek güçte devlet olmadığı için bölgeye hakim oldular. Baharat yolu önemini yitirdi.
• 1519 yılında Macellan’ın başlattığı seyahat 1522 yılında Del Kano tarafından tamamlandı. Böylece dünyanın yuvarlak olduğu ispatlandı.

Bu keşiflerden başka isimlerini duyurmak, zengin olmak amacıyla Amerika ve Afrika’ya pek çok seyahat yapıldı.

Coğrafi keşiflerin sonuçları

Ekonomik Sonuçları:

1. Avrupa’da ticaret canlandı ve zenginlik arttı.
2. Yeni ticaret yollarının bulunması ile ipek ve baharat yollarının önemi azaldı.
3. Deniz ticareti kara ticaretinden daha karlı hale geldi.
4. Akdeniz limanları önemini kaybetti, Atlas okyanusu kıyısındaki limanların önemi arttı.
5. Avrupa’da temel geçim kaynağı tarımken bunu yerini ticaret aldı.
6. Avrupa’da üretim ve alım gücü arttı.
7. Avrupa ticari açıdan kendine yeter hale geldi.

Siyasi ve Sosyal Sonuçları:

1. Afrika, Amerika, Avustralya ve okyanuslar keşfedildi.
2. Önce İspanyollar ve Portekizliler, daha sonra Hollandalılar ve İngilizler büyük bir sömürge imparatorluğu kurmaya başladılar.
3. Yeni keşfedilen yerlere Avrupa’dan büyük bir göç dalgası gitti.
4. Burjuva sınıfı ticaret sayesinde zenginleşti. Buda Avrupa’da sosyal ve ekonomik olarak değişimlere sebep oldu.
5. Yeni ırklar, bitkiler ve hayvanlar tanındı.
6. Rönesans’a zemin hazırladı.

Dini Sonuçları:

1. Avrupa’da Hıristiyanlık inancı sarsıldı.
2. Yeni keşfedilen yerlerde Hıristiyanlık yayıldı.
3. Kilise yeni keşfedilen yerlerde Avrupa kültürünü yaydı.

Osmanlı Devletinin Coğrafi Keşiflerde Başarılı Olamamasının Sebepleri

• Fetihlerin Okyanus sahiline çok geç ulaşması
• İpek ve baharat yollarını elinde tuttuğu için yeni bir yol arayışına gerek duymaması
• Yeni bulunan kıtalarda koloni kurulmasının faydasına inanmaması
• Okyanusa dayanıklı gemilerin yapılmaması

Coğrafi Keşiflere Karşı Osmanlı Devleti'nin Aldığı Önlemler

1. Fransa'ya Kapitülasyonlar vermesi
2. Mısır seferi
3. Hint seferi
4. Akdeniz hâkimiyetinin sağlanması
5. Kıbrıs'ın fethi
6. Vadi’üs-sebil Savaşı ve Fas'ın himayeye alınması
7. Süveyş Kanalı'nı açma teşebbüsü
8. Don-Volga nehirlerini birleştirme projesi

 Haçlı Seferleri ve Coğrafi Keşiflerin de etkisiyle XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa'da edebiyat ve güzel sanatlardaki gelişmelereRönesans adı verilir.

Rönesans'ın Nedenleri

1. Ortaçağdaki güzel sanatların XV. ve XVI. yüzyıllarda daha da gelişmesi
2. Matbaanın ve kâğıdın kullanılması ile yeni buluş ve düşüncelerin kolayca yayılması
3. XV. ve XVI. yüzyılda Avrupa'da birçok dü­şünürün ortaya çıkması
4. Avrupa'da sanat ve edebiyattan zevk alan bir kesimin ortaya çıkması
5. Sanatçıları destekleyen Mesen denen bir sınıfın oluşması
6. İstanbul'un fethi nedeniyle buradaki bazı bilginlerin İtalya'ya gelerek Yunancayı ve antikite eserlerini öğretmeleri
7. Coğrafi Keşifler nedeniyle insanların düşünce ve ufkunun gelişmesi İslam dünyasının etkisi

Rönesans hareketi önce İtalya'da başla­mış daha sonra Fransa, Almanya ve İngil­tere'de yayılmıştır.

 Rönesans'ın İtalya'da Başlamasının Nedenleri

• Coğrafi konumu nedeniyle birçok kültür ile etkileşmesi.
• En önemli ticaret yollarının kesişim noktasında bulunduğu için zenginleşmiş olması ve güzel sanatlara ilgi duyulması.
• Eski Roma, Yunan ve Helen uygarlıkları­na ait birçok eserin İtalya'da bulunması
• Roma'nın dini merkez olması nedeniyle birçok büyük mimari yapı ve sanat eseri­nin yapılması
• Birbirinden bağımsız birçok küçük krallı­ğın bulunması nedeniyle halkın diğer in­sanlara göre daha özgür yaşaması

Rönesans Hareketlerinin Öteki Avrupa Ül­kelerine Yayılması

İtalya'da başlayan Hümanizm ve Rönesans hareketleri zamanla diğer Avrupa ülkelerine de ya­yıldı.

Bunun başlıca nedenleri:

1. İtalya'nın Avrupa'nın din ve kültür merke­zi olması: Avrupa'dan birçok öğrenci ve Hıristiyan ziyaretçi İtalya'ya gelmekteydi. "Bunlar Roma'da gör­dükleri şeyleri ülkelerine götürdüler, oralarda da bu gördükleri gelişmeleri yaşatmak istediler.
2. İtalya Savaşlarının Etkisi: 1494 ile 1559 yılları arasında çıkan İtalya savaşlarında krallar ve komutanlar gördükleri kıymetli eşya ve tabloları sa­tın alarak ülkelerine götürdüler. Böylece İtalyan Rö­nesans'ı yakın bazı ülkeleri etkilemiştir. Almanya ve Fransa gibi. Avrupa'da İtalya'dan sonra Röne­sans ilk olarak Fransa'da başlamıştır.

Fransa'da Rönesans:

Bizzat krallar Rönesans'ın kurucusu oldular, sanatçıları ve hümanistleri korudular. Rable, Ronsar, Monteigne gibi hümanistler Fransız Dili ve Edebiyatının doğmasını sağladılar. Mimari alanın­da da gelişmeler oldu. Luther sarayı yapıldı.

Almanya'da Rönesans:

Almanya'da Rönesans, Reform'la birlikte gelişti. Erasmus, Döklen ve Luther başta gelirler. Erasmus, Deliliğin Methi adlı eseri yazdı. Mimari çok gelişmiş Gotik tarzıyla Köln belediye binası ve Haydelberg şatosu yapıldı.

İngiltere’de Rönesans:

İngiliz Rönesans’ının en önemli ismi Shakespeare'dir. Eserlerinin konusunu eski çağ tarihlerin­den alan dram ve trajediler yazdı. En ünlü eseri Hamlet, Otello, Romeo ve Julyet'tir.

 Rönesans'ın Sonuçları

1. Skolâstik düşünce yıkıldı, serbest dü­şünce ortamı doğdu.
2. Deney ve gözleme dayalı pozif düşünce ortaya çıktı.
3. Kilise otoritesi zayıfladı, Reform'a zemin hazırlandı.
4. Bilim, sanat, edebiyat alanında birçok yeni eserler oluşturuldu.
5. Avrupa'da sanat ve edebiyattan zevk alan­lar ile bunlarla alay eden iki toplum sınıfı oluştu.
6. Rönesans'ın en tanınmış simaları İtalya'da Vinci, Rafael, Donatello ve Mikelanj Fran­sa'da Montaigne, Almanya'da Albert Dürer ve İngiltere'de Shakespeare'dir.
   

XVI. yüzyılda Rönesans hareketinin de etkisiy­le Katolik Kilisesinde ortaya çıkan yeniden yapılan­ma faaliyetlerine Reform denir. Reform, Hıristiyanlı­ğı asli şekline dönüştürmek amacıyla yapılmıştır. Katolik kilisesi zamanla bozuldu ve amacından sap­tırıldı. Roma'da Vatikan sarayında oturan papalar, kendilerini Hz. İsa'nın yeryüzündeki vekili olarak gördüler ve gerçek Hıristiyanlıktan uzaklaştılar. Bu­nun sonucu olarak kiliseye karşı isyanlar başladı. Bazı bilginler ve aydın din adamları Katolik mezhe­binden ayrılarak yeni kilise ve mezhepler kurmaya başladılar. 

Reform'un Nedenleri

• Coğrafi Keşifler nedeniyle halkın kiliseye olan güveninin sarsılması Endüljans sayesinde kilisenin göze bata­cak kadar zenginleşmesi Rönesans'ında etkisiyle insanların her şe­yin esasını arama ve bulma arzusu sonun­da Hıristiyanlığın aslından uzaklaştığının anlaşılması
• Katolik Kilisesi'nin Hıristiyanlığın esasları­nı saptırması ve belli bir zümrenin çıkarla­rına uygun hareket etmeye başlaması
• Matbaa sayesinde Avrupa dillerine çevrilen İncillerin herkes tarafından okunup anlaşıl­ması
• Halkın çok fakir olmasına rağmen kilisenin halkı sömürmeye devam etmesi Özgürlük taraftarı olan bazı kralların kilise tarafından baskı altında tutulmaya çalışıl­ması.

 Reform'un Almanya'da ortaya çıkması­nın nedenleri

1. Alman halkının İtalya'daki halka göre daha fakir olmasının kilise merkezine karşı kin duymasına neden olması.
2. Kilise'nin desteklediği Katolik Avusturya'lı kralların Alman Kralı ve prenslerini baskı altında tutmak istemesi

 Reformun Yayılışı

Aslında Reform hareketlerinin başlangıcı Or­taçağa kadar uzanır. İncil'in tercümesi ve kiliseye karşı bir dizi hareket yapıldıysa da Reformcular diri diri yakılmışlardır.

16. yüzyılda kiliseye karşı mücadele normal hale geldi. Almanya'da Luther Papa'yı eleştirerek isyan etti. incili tercüme etti ve rahiplerin gereksizli­ğini bildirdi. Bu tavırlar Luther'in afaroz edilmesine neden oldu. Luther ölüme mahkum edildi. Ancak Saksonya Elektörü Luther'i korudu. Şarlken'de Pro­testanlığın daha fazla yayılmaması için bazı tedbir­ler aldı halk Şarlken'in bu tavrını protesto etti. Böy­lece yeni mezhebin adı da bulunmuş oldu; Protes­tanlık.

Şarlken, Türk fetihlerinin Avrupa'da hızlanma­sı karşısında aciz kalmış ve 1555 Ogsburg Din Antlaşmasıyla Protestanları tanımıştır.

Luther'den sonra Calven'de Fransa'da bu yeni mezhebi kabul etti. Fransa'dan çıkarılan Calven kendi adıyla kilisesini Cenevre'de kurdu. Fakat Cal-venizmin Fransa'da yayılması çok kolay olmadı. Binlerce Calvenist öldürüldü. Mezhep savaşları Fransa'da Nant Fermanıyla sona ermiş ve Protes­tanlık resmen tanınmıştır (1598).

 Reform Sonuçları

1. Katolik kilisesi bozuldu ve Protestanlık, Kalvenizm, Presbiteryen ve Anglikanizm gibi yeni mezhepler ortaya çıktı.
2. Kilisenin otoritesi sarsıldı.
3. Katolik kilisesi kendini yenilemeye çalıştı.
4. Kurulan Engizisyon Mahkemeleri ile Kato­lik Kilisesi'nin otoritesi devam ettirilmek is­tendi.

Protestanlarda eğitim kilisenin elinden alındı, laik eğitime geçildi. Kilise malları prensler tarafından yağmalandı. Yeni mezhepler nedeniyle Avrupa'da siya­si birlik zayıfladı, bu nedenle Osmanlı dev­leti daha kolay ilerleyebildi.

Reform hareketinin en tanınmış kişileri Alman­ya'da Luther, Fransa'da Kalven, İngiltere’de ise Kral VIII. Henry'dir.